ทุกปีเมื่อเข้าสู่ช่วงปลายปีจนถึงต้นปี ปัญหาฝุ่นพิษ PM2.5 กลายเป็นเรื่องที่เราทุกคนต้องเผชิญอีกครั้ง ไม่ว่าจะอยู่ในเมืองหรือชนบท อากาศขมุกขมัว หายใจไม่สะดวก และโรคทางเดินหายใจเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง
หลายคนอาจไม่รู้ว่า หนึ่งใน “ตัวการสำคัญ” ของ PM2.5 คือ การเผาซากพืชในภาคเกษตร ซึ่งคิดเป็นสัดส่วนสูงถึงกว่า 30-40% ของต้นเหตุทั้งหมด และนี่คือเหตุผลที่ทำให้กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ต้องลุกขึ้นมาจัดการกับปัญหานี้อย่างจริงจัง
“3R” – นโยบายระดับกระทรวงที่เปลี่ยนวิถีเกษตรไทย
เพื่อแก้ปัญหาฝุ่นจากการเผาอย่างยั่งยืน กระทรวงเกษตรฯ ได้วางแนวนโยบายที่เรียกว่า “3R” ซึ่งเป็นแนวทางสำคัญที่ทุกหน่วยงานในสังกัดต้องร่วมมือกันผลักดัน โดยมีกรมวิชาการเกษตร กรมส่งเสริมการเกษตร กรมพัฒนาที่ดิน และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในท้องถิ่น เป็นกำลังหลักในการขับเคลื่อน
3R เป็นแนวคิดง่าย ๆ ที่เกษตรกรทุกคนสามารถเริ่มทำได้จริง ไม่ต้องลงทุนสูง และสร้างผลลัพธ์ได้ทั้งกับตัวเองและประเทศ
1. Re-Habit – เปลี่ยนนิสัย เลิกเผา
เลิกการเผาซากพืชหลังเก็บเกี่ยว แล้วหันมาใช้วิธีที่ยั่งยืนกว่า เช่น
ไถกลบซากพืชคืนสู่ดิน เพิ่มอินทรีย์วัตถุให้ดิน
หมักเศษพืชเป็นปุ๋ยอินทรีย์
ใช้เศษวัสดุเหลือทิ้งเป็นเชื้อเพลิงชีวมวลหรือวัตถุดิบทางการเกษตรอื่น ๆ
ผลดี: ลดต้นทุน เพิ่มความอุดมสมบูรณ์ให้ดิน และไม่ต้องเสี่ยงค่าปรับจากการเผา
2. Replace with High-Value Crops – เปลี่ยนพืชให้มีกำไร
หากพืชที่ปลูกในปัจจุบันต้องเผาทุกฤดู เช่น ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ อาจเปลี่ยนไปปลูกไม้ผลหรือพืชเศรษฐกิจที่สร้างรายได้สูงกว่า และไม่ต้องเผาเลย เช่น มะม่วง ทุเรียน อะโวคาโด หรือพืชอายุยืนอื่น ๆ
ผลดี: รายได้เพิ่มขึ้น ดินเสื่อมช้าลง ความเสี่ยงเรื่องฝุ่นลดลง
3. Replace with Alternate Crops – ปลูกพืชทางเลือกที่จัดการง่าย
ในพื้นที่ที่ไม่เหมาะกับไม้ผลหรือพืชมูลค่าสูง อาจเปลี่ยนเป็นพืชที่จัดการซากได้ง่าย เช่น พืชตระกูลถั่ว พืชคลุมดิน หรือพืชหมุนเวียนที่ไม่ต้องเผา
ผลดี: จัดการแปลงได้ง่ายขึ้น ดินฟื้นตัวไว และยังช่วยบำรุงดินในระยะยาว
เกษตรกรได้อะไรจากการเปลี่ยนแปลงนี้?
สุขภาพดีขึ้น – ลดฝุ่น ลดโรคทางเดินหายใจ ลดค่าใช้จ่ายในการรักษา
ต้นทุนลด รายได้เพิ่ม – เศษพืชไม่ต้องเผาแต่กลายเป็นทรัพยากร
ได้สิทธิสนับสนุนจากภาครัฐ – เช่น เครื่องจักร เครื่องมือ และองค์ความรู้
ขายผลผลิตง่ายขึ้น – เพราะสอดคล้องกับแนวนโยบาย “เกษตรปลอดฝุ่น” ที่ตลาดต้องการ
ประเทศได้อะไร?
อากาศดีขึ้น – ลดปริมาณ PM2.5 ช่วยชีวิตคนไทยหลายแสนคน
เศรษฐกิจสีเขียวเติบโต – เกิดธุรกิจใหม่จากเศษวัสดุเหลือทิ้ง เช่น ปุ๋ย ชีวมวล พลังงาน
เพิ่มศักยภาพการส่งออก – สินค้าไทยมีภาพลักษณ์ “ปลอดฝุ่น” และเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม
มาตรฐานการผลิตที่ไม่เผา — ก้าวสำคัญของเกษตรไทย
ที่ผ่านมา เกษตรกรที่เปลี่ยนวิธีการผลิตโดยไม่เผา สามารถขอรับรองมาตรฐาน “GAP PM2.5 Free / Plus” ซึ่งเป็นหลักฐานยืนยันว่าผลผลิตของตน “ปลอดภัย และกระบวนการผลิตไม่สร้างฝุ่นพิษ” ทำให้ขายได้ราคาดีขึ้น และเข้าถึงตลาดพรีเมียมได้ง่ายขึ้น
หมายเหตุ: ขณะนี้ มกอช. อยู่ระหว่างปรับปรุงมาตรฐานดังกล่าวเป็น “GAP Zero Burning” ซึ่งจะเป็นมาตรฐานใหม่ที่เข้มงวดกว่าเดิม โดยเน้นว่า “ทุกขั้นตอนของกระบวนการผลิตต้องไม่เกิดการเผา” ตั้งแต่ต้นจนจบ คาดว่าจะนำมาใช้แทน “PM2.5 Free / Plus” ในอนาคตอันใกล้
สรุป
“3R” ไม่ใช่เพียงวิธีลดฝุ่น แต่คือ การเปลี่ยนวิธีคิดของภาคเกษตรไทยทั้งระบบ
จากที่เคยเผาเพราะเคยชิน ➝ มาสู่การจัดการซากพืชอย่างมีคุณค่า
จากที่เคยปลูกเพื่อให้ได้ผลผลิต ➝ มาสู่การปลูกเพื่อสร้างรายได้อย่างยั่งยืน
จากที่เคยเป็นส่วนหนึ่งของปัญหา ➝ กลายเป็น “ส่วนหนึ่งของทางออก”
> 
“หยุดเผา เปลี่ยนวิธีคิด — ร่วมกันขับเคลื่อน 3R เพื่ออากาศที่สะอาด และเกษตรไทยที่ยั่งยืน”
