เนื่องในโอกาสวันคล้ายวันพระราชสมภพสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี วันที่ 2 เมษายน 2567 ทรงเจริญพระชนมายุ 69 พรรษา จึงขอนำเสนอพระราชกรณียกิจด้านการเกษตรของพระองค์ท่านที่มีคุณูปการต่อพสกนิกรชาวไทย
กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ พระองค์ท่านได้ให้ความสำคัญกับการทำเกษตรแบบพึ่งพาตนเอง ยึดหลักตามธรรมชาติ ทรงดำริริเริ่มและสานต่อโครงการพระราชดำริต่างๆ ของในหลวง ร.9 มากมาย
กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ ได้เล็งเห็นถึงการทำการเกษตรแบบอินทรีย์ เป็นการเกษตรที่พึ่งพิงธรรมชาติ ปลอดภัยจากสารเคมี และมีอนาคตที่ยั่งยืน และได้ทรงส่งเสริมและโปรดให้จัดทำแปลงสาธิต การทำข้าวอินทรีย์ ขึ้นในหลายจังหวัด เพื่อเป็นตัวอย่าง ให้กับเกษตรกรเข้ามาเรียนรู้การปลูกข้าวแบบชีววิธี โดยใช้พันธุ์ข้าวหอมประทุม ซึ่งภายหลังพระองค์ท่านได้ทำการทดลองปลูกพันธุ์ข้าวเพื่อทำการคัดเลือกสายพันธุ์ที่มูลนิธิข้าวขวัญ จนได้สายพันธุ์ข้าวหอมประทุม ที่บริสุทธิ์ แตกกอได้มาก ตอบสนองต่อปุ๋ยอินทรีย์ดีขึ้น จนได้ผลผลิตเพิ่มขึ้น ทางมูลนิธิข้าวขวัญจึงให้ชื่อข้าวพันธุ์นี้ว่า “ข้าวหอมประทุมเทพ”
พระองค์ท่าน ได้มีพระราชดำริ ให้สร้างโรงสีข้าวชัยพัฒนาขึ้น เพื่อทำการสีข้าวอินทรีย์จากแปลงสาธิตและจากแปลงของเกษตรกรที่เข้าร่วมโครงการ โรงสีข้าวชัยพัฒนาแห่งนี้ ถือเป็นโรงสีข้าวตัวอย่างที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ใช้ผลผลิตได้อย่างคุ้มค่า เป็นโรงสีที่มีกระบวนการจัดการไม่ให้มีของเสียเกิดขึ้นในขบวนการผลิตเลย ทุกส่วนของข้าวที่สีผ่านที่โรงสี จะนำไปใช้ประโยชน์ได้ทั้งหมด แม้แต่แกลบก็สามารถนำมาผ่านขบวนการแก๊สซิฟิเคชั่น (gasification processes) เพื่อผลิตกระแสไฟฟ้าใช้ในโรงสีข้าวและขายให้กับการไฟฟ้า ขี้เถ้าแกลบที่ได้ก็สามารถนำไปใช้เป็นปุ๋ยได้ ส่วนรำข้าวสามารถนำไปบีบอัดน้ำมันรำข้าว ซึ่งมีคุณค่าทางอาหารต่อร่างกายสูงมาก ขี้รำที่ได้ก็สามารถนำไปทำเป็นปุ๋ยได้ดี
ศูนย์พัฒนาพันธุ์พืชจักรพันธ์เพ็ญศิริ เพื่อปรับปรุงและพัฒนาพืชผักพื้นบ้าน
สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี( พระอิสริยยศในขณะนั้น )ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มูลนิธิชัยพัฒนาร่วมกับมูลนิธิแม่ฟ้าหลวง ดำเนินการจัด ตั้ง “ศูนย์พัฒนาพันธุ์พืชจักรพันธ์เพ็ญศิริ”ขึ้น เพื่อเป็นที่ระลึกในวาระครบรอบ 100 ปี พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ ในบริเวณส่วนหนึ่งของที่ดินราชพัสดุ ทะเบียนที่ อชร 1 ตำบลโป่งผา อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย พื้นที่ 135 ไร่ 1 งาน 10.3 ตารางวา มีวัตถุประสงค์เพื่อปรับปรุงและพัฒนาพันธุ์พืช ให้เกษตรกรได้มีพืชที่มีสายพันธุ์ที่ดี ตอบสนองต่อความต้องการของเกษตรกรด้านพันธุ์พืช ทนทานต่อโรคและแมลง ได้ผลผลิตที่ดี
กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ ทรงให้ความสำคัญกับเมล็ดพันธุ์พืชผักพื้นบ้านเป็นอย่างมาก ซึ่งนับวันนับจะหาได้ยาก และเกิดการปนเปื้อนของสายพันธุ์ จึงได้ทรงดำริให้ทำการปรับปรุง พัฒนาสายพันธุ์ที่ตอบสนองต่อปุ๋ยอินทรีย์ และเก็บรวบรวมเป็นธนาคารพันธุ์พืชไว้ใช้ในยามขาดแคลน เมื่อเกิดภัยธรรมชาติ ราษฎรเดือดร้อนก็สามารถนำออกมาช่วยได้ทันท่วงที ภายในศูนย์พัฒนาพันธุ์พืชจักรพันธุ์ ยังได้ก่อเกิดอาชีพให้กับชาวบ้านในบริเวณโดยรอบ เนื่องจากได้มีการสาธิตและส่งเสริมให้เกษตรกรทำการปลูกพืชผักอินทรีย์เพื่อเก็บเป็นเมล็ดพันธุ์ ส่งมาจำหน่ายให้กับทางศูนย์ฯ อีกด้วย
มูลนิธิอนุรักษ์พันธุกรรมพืช เพื่อรักษาพันธุ์พืชผักทั่วประเทศ
โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี( พระอิสริยยศในขณะนั้น) เริ่มขึ้นเมื่อเดือนมิถุนายน พ.ศ. ๒๕๓๕ ที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงมีรับสั่งกับท่านเลขาธิการ พระราชวัง ให้อนุรักษ์พืชพรรณของประเทศ และดำเนินการเป็นธนาคารพืชพรรณ และพระราชทานพระราชดำริ พระราชทานแนวทางดำเนินงาน มาเป็นระยะโดยตลอด มีเป้าหมายสรุป เพื่อพัฒนาบุคลากร อนุรักษ์และพัฒนาทรัพยากรพันธุกรรมพืช ให้เกิดประโยชน์ แก่มหาชนชาวไทย วัตถุประสงค์ ให้เข้าใจเห็นความสำคัญของพันธุกรรมพืช ร่วมคิดร่วมปฏิบัติจนเกิดประโยชน์กับมหาชนชาวไทยและมีระบบข้อมูลพันธุกรรมพืชที่สื่อถึงกันทั่วประเทศ
โรงเรียนสอนควาย “กาสรกสิวิทย์ “
สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี( พระอิสริยยศในขณะนั้น) ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มูลนิธิชัยพัฒนาจัดตั้งโรงเรียนกาสรกสิวิทย์ขึ้น เพื่อเป็นโรงเรียนสำหรับฝึกกระบือให้สามารถไถนาและทำงานด้านการเกษตรกรรม และสอนผู้ที่ต้องการใช้กระบือทำการเกษตรให้สามารถทำงานร่วมกับกระบือได้อย่างมีประสิทธิภาพ สามารถดูแลกระบือให้มีสุขภาพแข็งแรง นอกจากนี้จะเป็นสถานที่ที่ให้ความรู้กับประชาชนในเรื่องวิถีชีวิต ความเป็นอยู่แบบพื้นบ้านที่เรียบง่าย และการใช้ชีวิตแบบพอเพียง
นอกจากนี้ยังมีโครงการที่เกี่ยวกับการเกษตรกรรมอื่นๆ อีกมากมาย ที่ทรงพระราชดำริ ตัวอย่างได้แก่
1.โครงการส่งเสริมเกษตรกรผู้เลี้ยงโคนม จังหวัดสกลนคร
2.โครงการภูฟ้าพัฒนาตามพระราชดำริ จังหวัดน่าน
3.โครงการศูนย์ชัยพัฒนาการเกษตรสิรินธร อำเภอบางมูลนาก จังหวัดพิจิตร
4.โครงการพัฒนาเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกันดารตามพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (พระอิสริยยศในขณะนั้น)
5.โครงการส่งเสริมและพัฒนาความเป็นอยู่บ้านจอลือใต้ หมู่ที่ ๔ ตำบลแม่สวด อำเภอสบเมย จังหวัดแม่ฮ่องสอน
6 .โครงการพัฒนาลุ่มน้ำแม่งอน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตำบลแม่งอน อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่
7.โครงการจัดและพัฒนาพื้นที่หมู่บ้านโนนสุพรรณ จังหวัดหนองคาย
8.โครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตประชาชนตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (พระอิสริยยศในขณะนั้น) อำเภอนาโพธิ์ จังหวัดบุรีรัมย์
9.โครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (พระอิสริยยศในขณะนั้น)
10 .โครงการพัฒนาการผลิตข้าวในเขตแห้งแล้ง อันเนื่องมาจากพระราชดำริ อำเภอหนองสองห้อง จังหวัดขอนแก่น
11 .โครงการสาธิตการปลูกพืชในพื้นที่ดินเค็ม อันเนื่องมาจากพระราชดำริ บ้านหัวแหลม ตำบลตาจั่น อำเภอคง
จังหวัดนครราชสีมา
12 .โครงการวิจัยและพัฒนาพันธุ์ข้าวและการอนุรักษ์เชื้อพันธุ์ข้าวจังหวัดปทุมธานีและจังหวัดกาญจนบุรี
13.โครงการกองทุนข้าวพระราชทานในสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (พระอิสริยยศในขณะนั้น) อำเภอท่าวังผา จังหวัดน่าน
14.โครงการอนุรักษ์ทรัพยากรข้าวป่าในสภาพธรรมชาติ อำเภอบ้านสร้าง จังหวัดปราจีนบุรี
15.โครงการศูนย์เรียนรู้พัฒนาการเกษตรตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง ด้านการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว (อ่างเก็บน้ำห้วยไฟ)
อำเภอภูซาง จังหวัดพะเยา
16.โครงการกาสรกสิวิทย์ อำเภอเมือง จังหวัดสระแก้ว
17.โครงการพัฒนาที่ดินมูลนิธิชัยพัฒนา บ้านบางขอม ตำบลดงละคร อำเภอเมือง จังหวัดนครนายก
18 .โครงการพัฒนาการเกษตรลุ่มแม่น้ำลอบ อำเภออมก๋อย จังหวัดเชียงใหม่
19 .โครงการส่งเสริมการเลี้ยงโคเนื้อ อำเภอวิเชียรบุรี จังหวัดเพชรบูรณ์
20 .โครงการศูนย์สาธิตการเกษตรแบบผสมผสาน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตำบลสุขเดือนห้า อำเภอวิเชียรบุรี
จังหวัดเพชรบูรณ์
21.ส่งเสริมกิจกรรมตามพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (พระอิสริยยศในขณะนั้น)
22 .โครงการศูนย์เรียนรู้พัฒนาการเกษตรอ่างเก็บน้ำห้วยไฟ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตามพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (พระอิสริยยศในขณะนั้น) ตำบลภูซาง อำเภอภูซาง จังหวัดพะเยา
23 .โครงการศูนย์สาธิตการเกษตรแบบผสมผสาน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตำบลสุขเดือนห้า อำเภอเนินขาม จังหวัดชัยนาท
24 .โครงการพัฒนาการปรับปรุงบำรุงดินสำหรับทำนาบ้านเด่นใหญ่ อำเภอหันคา จังหวัดชัยนาท
25 .โครงการฝึกอบรมเกษตรกรมูลนิธิชัยพัฒนา ตำบลเหมืองใหม่ อำเภออัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม
26 .โครงการพัฒนาที่ดินมูลนิธิชัยพัฒนา
