เมื่อวาน มีอาจารย์จาก CAU มาบรรยายในชั้นเรียน มีเรื่องหนึ่งที่น่าสนใจมากครับ “Hukou: ทะเบียนบ้านที่กำหนดชะตาชีวิตในเมืองปักกิ่ง ของจีน”
“สำหรับคนไทยแล้ว ‘ทะเบียนบ้าน’ คือเรื่องของการแจ้งที่อยู่ แต่สำหรับคนจีน ‘Hukou’ มันมากกว่านั้น มันคือกุญแจที่ไขไปสู่การศึกษา การรักษาพยาบาล และโอกาสในชีวิต โดยเฉพาะในเมืองใหญ่ระดับมหานครเช่น ‘ปักกิ่ง’ การได้ Hukou ของปักกิ่งมาครอบครองนั้นยากเหลือเชื่อ จนถูกเรียกว่า ‘ความฝัน’ ของผู้คนนับล้าน”
1. Hukou คืออะไร? ทำไมถึงสำคัญนัก?
อธิบายสั้นๆ Hukou คือระบบการลงทะเบียนถิ่นที่อยู่ของจีน ที่แบ่งเป็น ‘ในเมือง’ และ ‘ในชนบท’
สำคัญเพราะมันผูกติดกับ “สวัสดิการสังคม” ทั้งหมด เช่น การเข้าเรียนในโรงเรียนดีๆ ของรัฐ การเข้าถึงโรงพยาบาลระดับสูง การซื้อบ้าน-ซื้อรถ
การไม่มี Hukou ของเมืองนั้นๆ ก็เหมือนกับการเป็น “พลเมืองชั้นสอง” ที่ต้องใช้ชีวิตอย่างยากลำบากกว่า
2.ทำไม ‘ปักกิ่ง’ ถึงยากที่สุด?
เพราะปักกิ่ง ศูนย์กลางทางการเมือง、เศรษฐกิจและการศึกษาของจีน ทรัพยากรดีเกินไป คนจึงอยากมาอยู่เต็มไปหมด รัฐบาลจึงต้อง “ควบคุม” จำนวนประชากรอย่างเข้มงวด เพื่อไม่ให้เมืองล่มสลาย การได้ Hukou ปักกิ่งจึงเหมือนได้ “ตั๋วทองคำ” ไปใช้ชีวิตแบบเต็มสิทธิ
3.แล้วได้มาด้วยวิธีไหนบ้าง?
ทางเลือกสำหรับยอดมนุษย์:
การถูกบริษัทใหญ่จัดให้ เช่น ทำงานในรัฐวิสาหกิจ、บริษัทเทคยักษ์ใหญ่ (เช่น Baidu, Tencent) ที่มีโควต้าพิเศษ คนแข่งขันแย่งกันมาก แต่เข้าได้ก็คุ้มสุดยอด ต้องเป็นผู้มีทักษะเฉพาะในระดับสูง เช่น จบปริญญาเอกทาง วิทยาศาสตร์ ทาง invest
ทางเลือกสำหรับคนทั่วไป (ที่ยากไม่แพ้กัน):
– ระบบสะสมคะแนน คล้ายๆ การเล่นเกมสะสมแสตมป์ ได้คะแนนจาก “อายุน้อย” (ยิ่งดี)、“การศึกษาสูง” (ยิ่งสูงยิ่งดี)、“จ่ายภาษีนาน” (ยิ่งนานยิ่งดี) · ทุกปีคนสมัครเป็นแสน โควตาให้แค่ 6.000 คน ทางอื่นๆ: เช่น เป็นข้าราชการ、แต่งงานกับคนปักกิ่ง (แต่ก็ต้องรอนาน)
4.ชีวิต WITHOUT Hukou ปักกิ่งเป็นอย่างไร?
· การศึกษาลูก ลูกๆ ไม่สามารถสอบ Gaokao ในปักกิ่งได้
· ปัญหาเรื่องที่อยู่อาศัย:
· ไม่มีสิทธิ์ซื้อบ้าน ถ้ายังไม่จ่ายภาษีในปักกิ่งครบ 5 ปี
– หาซื้อรถยาก ต้องจับฉลาก ซึ่งโอกาสน้อยมาก
ในจีน hukou เปรียบเหมือน “ทะเบียนบ้าน” ที่กำหนดว่าคนเราจะมีสิทธิ์อะไรบ้างในพื้นที่นั้นๆ สำหรับปักกิ่ง ถ้าใครไม่มี hukou ที่นี่ ก็ยังสามารถมาทำงาน ใช้ชีวิต หรือเช่าบ้านอยู่ได้ แต่สิทธิหลายอย่างจะถูกจำกัด เช่น ลูกเข้าโรงเรียนยากขึ้น ต้องเสียค่าใช้จ่ายสูง, ใช้สิทธิ์รักษาพยาบาลไม่สะดวก, ไม่มีสิทธิ์ซื้อบ้านหรือจดทะเบียนรถง่ายๆ และไม่ได้รับสวัสดิการสังคมของปักกิ่ง
ดังนั้น hukou ไม่ใช่แค่ทะเบียนบ้านธรรมดา แต่คือ “กุญแจ” ที่จะเปิดประตูไปสู่โอกาสและคุณภาพชีวิตในเมืองใหญ่ ใครมี ก็เดินได้สบาย ใครไม่มี ก็ต้องวิ่งตามให้ทันโลกเมืองหลวงต่อไป เรื่องเล่าจากเมืองจีน ของผม มาถึง ตอนที่ 8 แล้ว กำลังจะกลับไทยแล้วครับ เลข 8 เป็นเลขมงคล ของจีน ครับ ไว้โอกาสต่อไป จะมาเล่าให้ฟังอีกครับ
