“ฟักแม้ว”หรือมะระหวาน ภาษาอังกฤษ ชาโยเต้ (Chayote) เป็นพืชผักที่เราสามารถนำมารับประทานได้ทั้งส่วนของยอดอ่อนและผล เป็นพืชกลุ่มเดียวกับแตงและน้ำเต้า เป็นไม้เถายืนต้นเขตร้อน มีถิ่นกำเนิดอยู่ในเม็กซิโก อเมริกากลางและแถบอเมริกาใต้ พบว่าเป็นส่วนผสมในเมนูอาหารพื้นเมืองในหลายชนิดมาช้านานแล้ว และกำลังได้รับความนิยมนำไปเป็นวัตถุดิบในการประกอบอาหารในหลายประเทศทั่วโลก และนิยมปลูกในหลายประเทศเขตร้อนของโลก สำหรับประเทศไทยนิยมปลูกในพื้นที่ภาคเหนือที่มีอากาศเย็น
ลักษณะของ”ฟักแม้ว“
- ผล: มีลักษณะทรงกลมยาวคล้ายลูกแพร์ แต่แบนกว่าเล็กน้อย สีเขียวอ่อน มีความยาวตั้งแต่ 10 – 20 ซม. มีน้ำหนักประมาณ 100-900 กรัม มีผิวเนื้อสีขาวและเหลืองอ่อน ๆ หรือเขียวซีดถึงเขียวเข้มหรือน้ำตาลและมีร่องตื้น ๆ บนพื้นผิว บางพันธุ์มีผิวเรียบ ผิวเรียบหรือมีรอยหยักเล็กน้อย เนื้อมีรสหวานอ่อนๆ คล้ายฝรั่งผสมแตงกวา
- ยอดและใบอ่อน: เป็นส่วนที่นิยมนำมาปรุงอาหารอย่างมาก ใบมีลักษณะเป็นเหลี่ยม 3-5 เหลี่ยม คล้ายใบตำลึงแต่ใหญ่กว่าและมีขนระคายเล็กน้อย นิยมนำมาปรุงด้วยการผัดน้ำมันหอยหรือยำ พืชชนิดนี้มีปริมาณวิตามินซีที่สูง รวมทั้งมีธาตุเหล็ก แคลเซียม โพแทสเซียม เกลือแร่และสารต้านอนุมูลอิสระปริมาณมาก มีกากใยเยอะ แต่กลับมีไขมัน โซเดียมและคาร์โบไฮเดรตต่ำมากจึงกลายเป็นหนึ่งในเมนูลดน้ำหนักที่ได้รับความนิยมไปทั่วโลก
“ฟักแม้ว” มีเถาเลื้อยตามเสาค้ำหรือไม้ค้าง ขนาดสูงได้ตั้งแต่ 12 เมตรขึ้นไป ชอบดินที่ชุ่มชื้น อุดมสมบูรณ์ด้วยอินทรียวัตถุ ระบายน้ำได้ดี โดยควรเลี่ยงการปลูกในดินเหนียวหรือดินปนทรายแสงแดดจัด มีฝนตกพอประมาณ ลำต้นมักมีลักษณะเรียว แตกกิ่งก้าน ใบเป็นรูปไข่กว้าง 7 – 25 ซม. มีส่วนเว้าตรงขั้วใบ รูปทรงคล้ายหัวใจ แตกดอกขนาดเล็ก สีขาวอมเขียวอ่อนๆ จะผลิดอกบริเวณซอกใบ
เมล็ดเป็นรูปไข่สีครีม เรียบเนียนภายในผล มีเนื้อที่อ่อนนุ่มเคี้ยวง่ายจึงเหมาะในการนำมาปรุงให้แก่เด็ก ผู้สูงอายุ และผู้ป่วย แต่ก็ยังสามารถนำมาปรุงอาหารหลากหลายทั้งผัด ต้ม หรือนำมาย่างทานกับหมูย่าง หรือจะรับประทานสดๆ จิ้มน้ำพริกหรือทำเป็นสลัดก็เข้ากันได้ดี
ขณะเดียวกันสรรพคุณด้านสมุนไพรของฟักแม้ว ยังได้รับการยอมรับจากกลุ่มแพทย์พื้นบ้านว่าช่วยรักษาโรคนิ่วในไต ลดสภาวะความดันโลหิตสูง ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด ส่งผลต่ออินซูลิน ลดปัญหาเกี่ยวกับระบบสืบพันธุ์ บำรุงครรภ์ในระยะแรก และยังเสริมสร้างพัฒนาการให้แก่ทารกระยะแรกเกิดได้เป็นอย่างดี แต่ก็ยังไม่พบผลงานวิจัยในแง่เภสัชวิทยายืนยันอย่างชัดเจน
นอกจากเรื่องคุณค่าทางโภชนาการและการนำมาปรุงเป็นอาหาร รากและเถาของฟักแม้วยังถูกนำมาใช้เป็นอาหารสัตว์สำหรับสัตว์เคี้ยวเอื้อง ลำต้นแห้งถูกนำมาใช้ถักเป็นเครื่องจักสานต่างๆ และในแง่เกษตรกรรมแล้วในประเทศฟิลิปปินส์ได้นำฟักแม้วมาใช้ปลูกเพื่อเป็นพืชเพื่อฟื้นฟูดินในช่วงผลัดเปลี่ยนพืชพันธุ์ในการผลิตด้วย สารพัดประโยชน์จริงๆ
